اقتصاد دانش بنیان یک مفهوم مهم در توسعه و رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته است. این مفهوم به تکنولوژی، نوآوری و دانش به عنوان عوامل اصلی برای تولید، اشتغال و افزایش بهره وری توجه می‌کند. کشورهایی که بتوانند سرمایه گذاری‌های قوی در تحقیق و توسعه داشته باشند و بتوانند دانش را به صورت خلاقانه و نوآورانه به کار ببندند، می‌توانند رشد پایدار و پیشرفت را تجربه کنند.
طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش بنیان ، اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع دانش پایه ، مورد توجه خاص قرار می‌گیرد.صنایع دانش بنیان نیز صنایعی هستند که در آن‌ها سطح بالایی سرمایه گذاری در نوآوری و ابداعات جدید صورت گرفته است.
در این راستا باید گفت :آنچه که در این تعریف باید بدان توجه شود ، اقتصاد دانش بنیان، اقتصادی نیست که در آن صرفا از فناوری‌های سطح بالا استفاده شود، بلکه اقتصادی است که در آن، تمامی کسب و کارها و صنایع بسته به نیاز خود ، از توزیع و کاربرد دانش در پیشبرد اهداف خود بهره می‌برند.
شیوه‌های سنتی اقتصاد برای تامین نیازها و خواسته‌های مصرف کنندگان در قرن حاضر کافی و وافی نیستند. بنا براین در عصر فناوری و اطلاعات، شرکت‌ها و همه کسب و کارها چاره‌ای ندارند جز اینکه به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت کنند. همانطور که می دانیم با توجه به اهمیت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ، این امر به عنوان یکی از بندهای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مدنظر سیاست‌گذاران توسعه کشور قرار گرفته است. در این خصوص ورود نهادهای سیاست‌گذار اقتصادی مانند سازمان برنامه و بودجه کشور، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در پیشبرد اهداف مد نظر بیشترین اهمیت را دارند.نقش دانش و تخصص در دنیای تجارت امروزی و در فضای پر تنش و پر رقابت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است .به عبارتی اقتصاد دانش بنیان، صنایع فناوری اطلاعات (IT) را در خط مقدم رشد اقتصادی کلی قرار داده است. بازارها و مصرف کنندگان امروزی مدام در حال تغییر و تحول هستند و کسب و کارها مجبورند برای سازگار شدن با این تغییرات ایجاد شده در دنیای تجارت ، پویا و نوآور باشند.
بنا براین در یک جمع بندی کلی می توان به اهمیت اقتصاد دانش بنیان در کسب و کارها اینگونه اشاره کرد :
کارآمدتر شدن و پویایی بیشتر کسب و کارها – سفارشی سازی محصولات – پررنگ‌تر شدن نقش سرمایه انسانی – آموزش و حفظ کارکنان مجرب و متخصص – توان بالقوه سرمایه انسانی و افزایش دانش – تضمین بالای سطح بهره وری و …
در این مقوله این اقتصاد دانش بنیان است که به عنوان یک الگوی توسعه اقتصادی، تأکیدی بر دانش، نوآوری و فناوری دارد. در این الگو، دانش و فناوری به عنوان منابع استراتژیک شناخته می‌شوند که می‌توانند بهبود عملکرد اقتصادی، افزایش تولید، ایجاد اشتغال و افزایش بهره‌وری را برای یک کشور فراهم کنند. در اقتصاد دانش بنیان، نوآوری و انتقال فناوری از دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنعت به بازار کار و تولید صنعتی اهمیت زیادی دارد. یکی از ویژگی های اقتصاد دانش بنیان، سرمایه گذاری قوی در تحقیق و توسعه است.
در یک دسته بندی کلی ، ویژگی‌های بارز اقتصاد دانش بنیان عبارتند از: دانش و اطلاعات محرک اصلی بهره وری – رشد سرمایه گذاری در صنایع و فناوری‌های پیشرفته – به اشتراک گذاری دانش در جهت تقویت و ارتقای آن – انتقال دانش از یک صنعت به صنعت دیگر و …
در کشورهای پیشرفته، دولت، بخش خصوصی و دانشگاه ها سرمایه گذاری قابل توجهی در تحقیق و توسعه انجام می دهند. این سرمایه گذاری ها به منظور کشف و توسعه فناوری های جدید، بهبود فرآیندها، افزایش بهره وری و رفع نیاز های اقتصادی انجام می شود. برنامه های دولتی، قوانین و مقررات مشوقی را برای سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه ارائه می دهند و بخش خصوصی نیز از این فرصت ها بهره می‌برد. همچنین، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نقش مهمی در تحقیقات پایه و کاربردی، آموزش نیروی انسانی متخصص و انتقال فناوری به بازار کار دارند.
نوآوری نیز یکی از عناصر اساسی اقتصاد دانش بنیان است. نوآوری به معنای ایجاد و به کارگیری فناوری های جدید، روش های نوین و فرآیندهای بهبود یافته است. در کشورهای پیشرفته، نوآوری به عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی تلقی می‌شود. شرکت ها در این کشورها بر روی تحقیق و توسعه فعالیت می کنند و تلاش می کنند تا با ایجاد محصولات و خدمات جدید و بهبود فرآیندهای تولید، رقابت پذیری خود را افزایش دهند. کشورهای پیشرفته از طریق حمایت از نوآوری و ارتباط نزدیک بین دانشگاه ها و صنعت، بستری را برای تبادل دانش و انتقال فناوری فراهم می‌کنند.
توسعه سرمایه انسانی نیز در اقتصاد دانش بنیان اهمیت زیادی دارد. در کشورهای پیشرفته، سرمایه انسانی به عنوان سرمایه ای حیاتی در نظام اقتصادی شناخته می‌شود. این کشورها در آموزش و پرورش نیروی انسانی با استعداد سرمایه گذاری می‌کنند و تلاش می‌کنند تا با ارتقاء سطح آموزش و ایجاد ارتباط مستقیم بین دانشگاه‌ها و صنعت، نیروی کاری متخصص و توانمند را در اختیار داشته باشند. سرمایه انسانی متخصص و با دانش و مهارت‌های فنی پیشرفته، توانایی بالقوه برای ایجاد نوآوری و تحقق پروژه‌های تحقیقاتی را دارد.
بخش خصوصی نیز نقش مهمی در اقتصاد دانش بنیان دارد. در کشورهای پیشرفته، شرکت‌ها و صنایع خصوصی بر روی تحقیق و توسعه و نوآوری سرمایه گذاری می‌کنند. آن‌ها با استفاده از منابع مالی و تکنولوژی های پیشرفته، بهبود فرآیندهای تولید، ایجاد محصولات و خدمات نوین و تولید دانش در حوزه های مختلف را هدف می‌گیرند. دولت نیز نقش مهمی در حمایت از بخش خصوصی در این زمینه دارد. ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه گذاری، ارائه تسهیلات مالی و مالیاتی، ارائه حمایت های لازم و تشویقی در کشورهای توسعه یافته ، اهرم قوی برای تقویت هر چه بیشتر اقتصادهای دانش بنیان بالاخص در بخش خصوصی می باشد.
